-Та бүхэнд баярлалаа. Энхийг сахиулагч баатар эрчүүдийнхээ амрыг эрэн энэ өдрийн мэндийг хүргэе.

-Анх 1948 онд Араб Израилын хооронд байгуулсан гал зогсоох хэлэлцээрийг хянах үүрэг бүхий цэргийн ажиглагчдаас бүрдсэн НҮБ-ын анхны энхийг сахиулах ажиллагаа эхэлсэн түүхтэй. Би гадаад гэхээс илүүтэй Монголынхоо түүхийг ярьж өгье гэж бодож байна.

1990 оноос манай улс орны эдийн засаг бүхэлдээ хямарч, арми цэрэг, зэвсэгт хүчнээ ерөнхийдөө шаардлагагүй гэж үзэх болсон. УИХ дээр хүртэл дурын хүн нь хашгирдаг цаг үе таарсан.

-Олон алба хаагчийг тэжээж чадахгүй, улс орон бүхэлдээ хямарчихсан, мөн хоёр хөрш улстайгаа харьцангуй харилцаа сайжирсан гэж үзсэн байхгүй юу. Арми, зэвсэг хэрэггүй гэж байх үед л энхийг сахиулах ажиллагаа яг л амилж байлаа. Тухайн үед энэ тухай ярьж хэлсэн хүмүүсийг шоолж инээдэг, шүүмжилдэг байсан. Энэ л үед буюу 1999 онд Монгол Улсын Засгийн газар НҮБ-тай Санамж бичгийг үзэглэн, НҮБ-ын Энхийг сахиулах ажиллагаанд цэргийн алба хаагч, цэргийн баг гэсэн хоёр статусаар оролцох боломжтой болсон юм.

Дараа нь Цэрэг цагдаагийн албан хаагчийг НҮБ-ын энхийг сахиулах болон олон улсын бусад ажиллагаанд оролцуулах тухай гэсэн шинэ хууль батлагдаж манайд гадаад, дотоодын эрх зүйн үндэс бүрэн бүрдэж, Монгол Улс дараагийн алхмынхаа үүдийг нээсэн юм. Гэхдээ бидэнд энэ хаалгаар орох алхам тийм ч амар байгаагүй юм. Татвараа ч төлж дийлдэггүй, танигдаа ч үгүй бидэнд боломж тун хомс байлаа.

-Улс орон бүр өөрийн зардлыг ДНБ-д эзлэх хувиар нь хувь тэнцүүлж НҮБ-д өгдөг. Гарч байгаа зардлыг нь 100 хувь гэж тооцвол АНУ хамгийн өндөр татвар буюу 17 хувийн татвар төлдөг. Дараа нь Англи, Герман гэх мэт өндөр хөгжилтэй орнууд орно. Тухайн үед энэ мөнгөний манай улсад оногддог хувь нь 0.002 хувь байлаа. Үүнийгээ ч бид төлж чаддаггүй байлаа шүү дээ. Сүүлийн үед Хятадын эдийн засаг өсөөд, эхний тавд орж ирж байна лээ.

Дэлхийн хэмжээнд 16-17 энхийг сахиулах ажиллагаа явагдаж байлаа гэхэд түүнд монополь улсууд л явна. Хамгийн олон цэрэг хандивладаг улс нь Бангладеш, Пакистан, Энэтхэг бөгөөд нэг ээлжинд ойролцоогоор 10 мянган цэрэг илгээдэг. Дараа нь Балба, Африкын Нигер, Этиоп гэсэн улс ордог.

-2001 оны есдүгээр сарын 11-ний өдөр АНУ-д Дэлхийн худалдааны төвийн ихэр цамхагийг нураасан терроризмын асар том халдлагын дараа АНУ “Терроризмын эсрэг дэлхийн дайн” гэдгийг албан ёсоор зарласан. Манай хоёр хөрш улс ч терроризмын эсрэг дэлхийн дайны талаар дуугараагүй байхад Монгол Улс бие даасан маш том шийдвэр гаргаж, дэмжихээ илэрхийлсэн 33 дахь улс болсон юм. Хоёр хөрш улс ч цочирдсон.

Тэр үед Америкаас Афганистан, Иракт хоёр зэрэг дайны ажиллагааг эхлүүлсэн бөгөөд дэглэмийг нураасныхаа дараа нь Афганистанд “Тогтвортой эрх чөлөө” ажиллагаа, Иракт “Иракийн эрх чөлөө” ажиллагааг эхлүүлсэн байдаг. 2003 оны дөрөвдүгээр сарын 9-ний өдөр манай ҮАБЗ-өөс “Иракийн эрх чөлөө” ажиллагаанд оролцъё гэдэг шийдвэрийг гаргаад, зөвлөмжийг Засгийн газарт хүргүүлж, маргааш нь буюу дөрөвдүгээр сарын 10-ны өдөр Засгийн газрын 87 тоот тогтоол батлагдан гарч байлаа. Ингээд анхны цэргийн багийг удирдаж явах хүндтэй үүргийг надад оногдуулж байсан ийм түүхтэй.

-Манайхан 2003 оны төгсгөлөөр Афганистанд, 2005 онд Косовод НАТО-гийн цэргийн ажиллагаанд оролцож туршлага ч хуримтлуулж явлаа. Тэр үед Сьерра-Леон улсад 11 жил үргэлжилсэн иргэний дайнаар 6 сая хүнээс 500 орчим мянган хүн амь үрэгдсэн байдаг юм. Дээрээс нь 2 сая хүн нь хөрш Гвиней улс руу дүрвэчихсэн, дотооддоо сая гаруй хүн орон байргүй болчихсон. 40 орчим мянган хүнийг эсэргүүцэл үзүүлэхээс сэргийлж тахир дутуу болгочихсон. Эдийн засаг нь тартагтаа тултал уначихсан, өлсгөлөнд нирвэгдсэн, гэрэл цахилгаан ч байхгүй улсад 2000 онд НҮБ ороод 6 жил ажиллаж байж хөл дээр нь босгож, Ерөнхийлөгчтэй болгож өгсөн. Ингээд 2005 оны арванхоёрдугаар сарын 31-нээр тэндээс НҮБ-ын 24 мянган цэрэг гарах болж байгаа юм. Тиймээс тэндэхийн Тусгай шүүхийг хамгаалах 250 хүнтэй цэргийн баг хэрэгтэй болсон.

Тусгай шүүх нь иргэний дайнаар байлдсан гурван том бүлэглэлийн 12 толгойлогчийг 17 гэмт хэргээр шүүж байгаа юм. Гэрчүүд нь гэхэд хэдэн саяар тоологдох энэ шүүх 2002 оноос эхэлсэн, удаан үргэлжлэхээс ч аргагүй.

Энэ үед НҮБ-аас туршуулын үүрэг гүйцэтгэх хүсэлт тавьсаны дагуу 2005 оны есдүгээр сард сайдын тушаал гарч, Г.Рагчаа генерал бид хоёр Сьерра-Леон, Либери улсуудад очиж байлаа. Энэ бол бидний анхны боломж, энэ ажлаа төгс хийж байж дараагийн үүрэг оногдоно гэдгийг бид очих замдаа ярилцаж явсан юм.

Тухайн үед бидэнд мэдэхгүй, чадахгүй зүйл их байсан нь тодорхой. Ямар сайндаа 10 жилд нэг удаа хийдэг шар чичиргэний вакциныг Иракт өмнө нь хоёр ч удаа явсан манай цэргүүд 3 жилд гурван удаа хийлгэчихсэн байх жишээтэй. Би гэхэд хоёр удаа хийлгэчихсэн байсан. Гэхдээ л манайх Сьерра-Леоныг 2005 оны төгсгөл дээр аваад үүргээ маш сайн гүйцэтгэж, дараа дараагийнхаа замыг маш сайн нээж өгсөн юм даа.

-"Энхийг сайхуулагчдын олон улсын өдөр"-ийг улс орнууд баяр болгон тэмдэглэхээс илүүтэй гол нь энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцох үедээ амь үрэгдсэн алба хаагчдаа дурсан санаж, хүндэтгэл үзүүлдэг юм. Манай алба хаагчдын тухайд, Монгол Улсын зэвсэгт хүчнээс НҮБ-ын Сьерра-Леон улс дахь энхийг сахиулах ажиллагаанд хоёр цэргийн алба хаагчаа алдсан. 4-р ээлжийн цэргийн багийг ахалж явсан захирагч, манай гэрээт цэрэг хоёр маань эрүүл мэндийн шалтгаанаар амь үрэгдсэн.

Өмнөд Судан улс дахь энхийг сахиулах ажиллагаанд мөн хоёр цэргийн алба хаагч амь үрэгдсэн. Өнөөдөр бол энэ дөрвөн алба хаагчаа бид эргэн санаж, хүндэтгэл үзүүлэх өдөр. Мөн “Энхийг сахиулагчдын өдөр” гэдэг утгаараа ажиллагаанд оролцсон цэргүүд, алба хаагч нар энэ өдрийг бас тэмдэглэж өнгөрүүлдэг уламжлал тогтоод хэдийнэ 10 гаруй жил болжээ. 2008 оноос нэлээд өргөн тэмдэглэдэг болсон.

-Их баярлалаа. Бидний тэмдэглэлт өдрийг тохиолдуулан миний амьдралд томоохон орон зайг эзэлсэн цаг үеийн түүхийг богино хугацаанд ч болов хуваалцсан та бүхэнд баярлалаа. Мөн Энхийг сахиулах ажиллагаанд хувь нэмрээ оруулсан үе үеийн бүх алба хаагчиддаа дахин баярын мэнд хүргэе.